شهرستان ییلاقی تفت که در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد واقع‌شده سرسبزترین روستاهای استان یزد را در دل خود جای‌داده و در فصول مختلف سال و به‌ویژه بهار و تابستان میزبان خیل گرمازدگان است.
این شهرستان به علت داشتن آب‌وهوای مناسب ،چشم‌اندازهای زیبا و روستاهای ییلاقی زبانزد خاص و عام بوده و این مکان‌ها می‌تواند مقصد خوبی برای پذیرش مهمانان تابستانی و گردشگران و تورهای استان باشد.
شهر تفت به‌عنوان شهر نمونه طبیعی گردشگری از گردشگران و مسافران دعوت می‌کند تا از این شهرو روستاها و مناطق خوش آب‌وهوای آن دیدن کرده و بافرهنگ و آداب‌ورسوم این مناطق نیز آشنا شوند.
با گرم شدن هوا اندک‌اندک اندک کوچ مردمان این دیار به روستاهای سرسبز آغاز می‌شود و کسانی که به استان یزد سفر می‌کنند آوازه مناطق ییلاقی و خوش آب‌وهوای این شهرستان، آنان را به دامان طبیعت تفت می‌کشاند.
شاید بسیاری از کسانی که از دیگر نقاط کشور به استان یزد سفر می‌کنند باور نداشته باشند که یزد خشک و کم آب ،از وجود مناطقی همچون ده بالا ، طزرجان، سانیج، اسلامیه، دره گاهان،تامهر، عقابکوه و علی آبادبرخوردار باشد.
چشمه تامهر
تقریبا ۷۰ درصد مردم استان یزد با طی مسافتی کمتر از ۵۰ کیلومتر می‌توانند به چنین فضایی دسترسی پیدا کنند زیرا تامهر به شهرستان‌های یزد، تفت، مهریز، میبد، اشکذر و... نزدیک است و همه این شهرها از پنج‌تا ۶۰ کیلومتر با این چشمه فاصله‌دارند. اختلاف دمای چشمه تامهر با مرکز استان در گرم‌ترین روزها حداقل هفت درجه است خنکای آب، سایه درخت، کوه‌های سر به فلک کشیده و چشم‌انداز سرسبز و زیبا از شهر تفت، بی‌شک برای مسافران این چشمه خالی از لطف نخواهد بود.
ارتفاع چشمه تامهر از مرکز استان، بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر است و این چشمه میان کوه‌های اطراف خود محصور است که این امر سبب خنک‌تر بودن دمای هوا و گوارایی آب این چشمه است. چشمه تامهر گرچه آب بسیار زیادی ندارد اما همین آب محدود، از غنی‌ترین آب‌های معدنی منطقه است و مردم بسیاری برای بردن آب از این چشمه برای مصرف روزمره خود به آنجا مراجعه می‌کنند.
عمر شش‌ماهه تامهر فرصت چندان زیادی برای حضور در منطقه تفرجگاهی تامهر باقی نمی‌گذارد این فرصت فقط تا مهر باقی است و بعدازآن چشمه، آبی برای پذیرایی از مسافران خود نخواهد داشت.
در پای کوه در ۵ کیلومتری غرب تفت، شهرستانی که درختان سرسبزش به دست لطف پروردگار، به رنگ‌رنگ میوه‌ها چراغانی است، روستایی است به نام «اسلامیه» در کنارش چشمه‌ای از دل زمین می‌جوشد که پشت به کوه سهراب دارد.
کسانی که سبز اندیش بوده‌اند، در حوالی چشمه، توت و بید کاشته‌اند تا چشم‌نوازی تابلوی زیبای تا مهر خالی نماند. اینجا مظهر «تامهر» است که آب از آن زاده می‌شود. آب که از فرط زلالی آینه گون می‌نماید، از زمین دل می‌کند و از زیر صخره سر برمی‌آورد.
از چشمه «تامهر» آب فراوان می طراود اما عمر کوتاهی دارد؛ آب دهی چشمه از اسفند تا مهر ادامه می‌یابد و نام چشمه کنایه شیرینی است از زمان پرآبی چشمه، آب با همه لطافتش تن به سفر در سنگ می‌سپارد، پیش می‌رود وزندگی را رنگ می‌زند، سبز و پرطراوت و شاداب، مسیر اطراف چشمه را این‌چنین به محوطه‌ای تفریحی و تفرجگاهی چشم‌نواز مبدل می‌سازد تا میزبان مردمانی شود که خسته از هیاهوی دودآلود شهر می‌خواهند سبزینگی را مرور کنند.
«تامهر» چشمه است حماسی، آب حاصل از ذوب برف و یخی که بر سرو شانه کوهی نشسته، در لایه های متخلخل و نفوذپذیر فرو می‌رود تا به لایه‌ای سخت و سفت می‌رسد و آنگاه‌که از نفوذ کردن درمی‌ماند جاری می‌شود، راهی به سطح می‌جوید و آنگاه رخ می‌نماید.
آب پس از رسیدن به هوای تازه از مسیر خاص ره می‌پیماید، از چند حوضچه کوچک و بزرگ می‌گذرد تا به باغات و مزارع روستای «اسلامیه» که در جوارش سبز شده می‌رسد. علی‌رغم حیات‌بخشی تا مهر به گیاهان و درختان، از حیات جانوری نشانی نیست که دلیلش فصلی بودن جریان آب در این چشمه است.
چشمه‌ای که نه‌تنها در محیط‌زیست بلکه در تاریخ و فرهنگ مردمان این سامان ردپایش برجاست. چشمه تامهر که در حاشیه مسیر جاده یزد به شیراز در شهرستان تفت واقع‌شده با چشمه و درختانی دل‌انگیز، همه‌ساله در ایام تابستان و بهار میزبان خیل گرمازدگان کویر است.
واقع‌شدن در میان کوه‌های مرتفع، علاوه برافزایش خنکی آن موجب ایجاد چشم‌اندازی دلپذیر در این منطقه شده است. قطعاً با توسعه منطقه ییلاقی چشمه تامهر، تحولی شگرف در افزایش فضای سبز و ایجاد منطقه‌ای مفرح برای مردم استان و حتی خارج از استان ایجاد خواهد شد که می‌تواند نقش مهمی در توسعه منطقه و رونق اقتصادی آن ایفا کند.
اجرای برخی طرح‌های تفرجگاهی توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان تفت نیز این چشمه را زیباتر و دیدنی‌تر کرده است. طرح چشمه تامهر از ۱۰ سال پیش تدوین‌شده اما به دلیل کمبود آب برای ساماندهی، اجرایی نشده است. این طرح اواخر سال گذشته به مرحله اجرا درآمد و در ۵۰ هکتار، طرح ساماندهی اول که در حال اجراست. ضمناً ایجاد بوستان‌های جدید در این پارک با کشت ۲۰ هکتار نهال اقدام می‌گردد.
تفرجگاه تامهر از قدیم مورداستفاده طبیعت دوستان شهرستانی و استانی قرار می‌گرفته که نقطه قوت این تفرجگاه فاصله اندک آن تا شهرستان و مرکز استان است.
دره گاهان
یکی از مناطق دیدنی شهرستان تفت در استان یزد؛ تفرجگاهی موسوم به «دره گاهان» است که به دلیل وجود چند درخت و همچنین آبشاری زیبا به‌صورت یکی از جاذبه‌های دیدنی این شهرستان بدل گشته است.
وجود سنگ‌های مساعد برای صخره‌نوردی در کنار آبشار نیز مزید بر علت شده و منطقه را بیش‌ازپیش مشهور ساخته است.
آبشار فصلی تفرجگاه دره گاهان در ضلع جنوب غربی شهر تفت و در قسمت ورودی از سمت استان فارس واقع‌شده است.
ارتفاعی بیش از ۲۰ متر دارد که در فصل بهار تا اوایل تابستان از سرچشمه‌های شیرکوه آب از ییلاقات ده بالا و طزرجان به این سمت جاری است و در ارتفاع بالای ۲۰ متر به‌صورت آبشار درمی‌آید .
آبشار زیبای درگاهان در پنج کیلومتری جنوب شهرستان تفت و در دره‌ای که به سمت دامنه‌های شیرکوه، خیز برداشته، قرارگرفته است و آب آن از بارش‌های آسمانی و ذوب تدریجی برف‌های شیرکوه تأمین می‌شود.
زیبایی آبشار،هوای مطبوع و جلوه‌های طبیعی دره‌ی منتهی به آبشار،عواملی‌اند که گردشگران بسیاری را برای گذراندن اوقات فراغت در یک ناحیه ییلاقی در دل کویر به‌سوی آبشار می‌کشاند.
آبشار دره گاهان در مواقعی به دلیل کم‌آبی خشک می‌شود ولی در زمان پرآبی زیبایی آن وصف‌نشدنی است و در میان کوه‌های سر به فلک کشیده از چشم‌انداز خاصی برخوردار است. شاید به دلیل فصلی بودن و گاه‌گاه بودن آبشار این دره است که به این نام معروف شده است.
این دره دارای یک محوطه باستانی به نام قلعه پهلوان بادی است که بر بلندای صخره‌ای عظیم و سترگ در سالیان دور مآمن شخصی به همین نام بوده که افسانه‌های زیادی در مورد آن بر زبان‌ها جاری است .آثار و بقایای آن را می‌توان بر فراز صخره مشاهده نمود.
برای رفتن تفرجگاه دره گاهان، اول ورودی تفت،از سمت جاده ابرکوه ،جاده‌ای فرعی وجود دارد که به آبشار منتهی می‌شود.از ابتدای جاده تا آبشار کمتر از پنج کیلومتر فاصله است که پانصد متر انتهای آن را باید پیاده پیمود.در این مسیر آب‌نماهای زیبایی تعبیه‌شده که آب روانی در آن‌ها جاری است.
آبشار فصلی تفرجگاه دره گاهان، تنها آبشار مهم استان یزد به شمار می‌رود و دره منتهی به آن، با هوای مطبوع، ییلاقی و آب فراوان، هرساله پذیرای مسافران و گردشگرانی است که برای ساعاتی از گرمای کویر به این مکان مطبوع و آرام پناه می‌آورند.
توران پشت
«توران پشت» نام یکی از روستاهای کهن در شهرستان تفت واقع در استان یزد است که آثار تاریخی موجود در این روستا نشان می‌دهد حیات در این روستا از زمان ساسانیان یا هخامنشیان وجود داشته است.
این روستا در فاصله ۶۰ کیلومتری شهرستان تفت و ۷۵ کیلومتری مرکز استان یزد قرار دارد و عده‌ای نام آن را برگرفته از توران دخت ساسانی می‌دانند که به‌مرورزمان تغییریافته و به توران پشت مشهور شده است.
توران پشت از یک سمت به کوه محصورشده و از سمت دیگر چشم‌اندازی از دشت دارد و یکی از روستاهایی است که گرچه در طول سال‌های گذشته جمعیت خود را ازدست‌داده اما هنوز خانواده‌های بسیاری در آن زندگی می‌کنند.
آنچه توران پشت را نسبت به دیگر روستاهای استان یزد متمایز کرده است، قدمت تاریخی و وجود آثار تاریخی و طبیعی بسیار در آن است که هر یک به سهم خود می‌توانند گردشگران و کاوشگران بسیاری را به این منطقه بکشاند.
بقعه چهل‌دختران:قدمت بقعه چهل‌دختران این روستا به قرن ششم هجری قمری برمی‌گردد و این بقعه بنایی سنگی و هشت‌ضلعی است که روی تپه‌ای واقع‌شده و نمای آن از سنگ است. سنگ‌های به‌کاررفته در ساخت این بنا در اصطلاح «بادبر» نامیده می‌شوند.
چهار بنای تاریخی چهل‌دختران، شیخ جنید، بقعه سید گل سرخ و پیرمراد در کنار هم قرارگرفته و دارای گنبدهای منحصربه‌فرد است و فرم مخروطی گنبد شیخ جنید شبیه به گنبد سنگی ابرکوه است.
از دیگر آثار باستانی این روستا می‌توان به قدمگاه منسوب به امام رضا (ع)، آسیاب آبی، چشمه آب گازدار، قلعه جن، محل سکونت میراب ۱۲۰ ساله و غارهای تاریخی اشاره کرد.
قلعه: قلعه توران پشت بر روی صفه‌ای در دامنه کوه رو به‌سوی دشت با وسعت زیاد کفه طاقستان را تحت تسلط خود دارد و کیفیتی اساطیری را به ذهن متبادر می‌سازد؛ این ویژگی باعث شده که بتواند خطر هجوم غارتگران و متجاوزان را که بیشتر از سمت کفه و منطقه فارس، روستا را تهدید می‌کرده خنثی و بدین‌وسیله دوری فاصله از مرکز و شهرهای بزرگ را جبران کند.
قلعه ازنظر کاربرد سنگ در بنای آن منحصربه‌فرد است. در این قلعه تعداد زیادی حجره وجود دارد و هر خانواده روستا حجره‌ای در اختیار داشته‌اند و مواد غذایی مانند حبوبات، خشکبار، آرد و... را به‌گونه‌ای طبقه‌بندی‌شده، در محل‌های مخصوصی که به این منظور در حجره‌ها در نظر گرفته‌شده‌اند انبار می‌کردند و ازاین‌رو یک قلعه حفاظتی- زیستی بشمار می‌آمده است.
ویژگی دیگر این قلعه در سنگی قلعه که در اندازه ۷/۱×۱ متر از نوع سنگ‌های رسوبی همان تپه است. این در تا چندی پیش به زیبایی بر لولای یک تک‌سنگی خود می‌چرخید و باعث حفاظت قلعه از ورود بیگانگان می‌شد، متأسفانه این در زیبا و خاص که به‌جرئت می‌توان ادعا کرد در نوع خود بی‌نظیر می‌باشد به دلیل عدم شناخت و بی‌توجه ی مسئولان و عدم محافظت از آن شکسته شده است.
|
دامنه شیرکوه
عمده‌ترین و شاید تنها کانون طبیعی و دیدنی در استان یزد، دامنه‌های شیرکوه شهرستان تفت و روستای اطراف آن است، شیرکوهی که تنها در فاصله چند کیلومتری کویر تفتیده مرکزی ایران قرارگرفته است.
دامنه‌های شیرکوه اعم از پیشکوه، میانکوه و پشتکوه که به علت بهره گیری از آب فراوان ناشی از ذوب برف در ارتفاعات، از پوشش گیاهی خوبی برخوردار است، به کوشش کشاورزان سخت‌کوش تفتی به باغستان‌هایی سرسبز و زیبا تبدیل‌شده و تراکم روستاها در اطراف این حوزه بسیار زیاد است.
دره‌های سرسبز و زیبای منشاد، بنادک سادات (بنافت)، طرزجان، ده بالا در میان کوه و دره‌های سانیج و بردستان در پشتکوه که پوشیده از پوشش گیاهی طبیعی و باغستان است، به دلیل برخورداری از آب‌وهوای خنک در تابستان گرم، پذیرای خیل گردشگران داخلی و خارجی به‌ویژه خانواده‌های یزدی است.
روستاهای دامنه شیرکوه شهرستان تفت با باغ‌ها و مزارع خرم و پرطراوت و درختان میوه و چشمه‌سارهای متعدد خود معروف‌ترین و خوش آب‌وهوا ترین ییلاق در استان یزد است.
باقی آباد، طزرجان، بنادک سادات، منشاد، فخرآباد، ثانی آباد، بنادک، دیزه، سانیج، بردستان، سخوید، شواز، و بیداخوید و... ازجمله روستاهای دامنه شیرکوه است.
ده بالا
روستای «ده بالا» از توابع بخش مرکزی شهرستان تفت، با مختصات جغرافیایی ۵۴ درجه و ۷ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۳۷ دقیقه عرض شمالی، در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی تفت و در ۵۰ کیلومتری یزد قرارگرفته است.
روستای ده بالا از اطراف به ارتفاعات سر به فلک کشیده شیرکوه و کوهستان طرزجان محدود می‌شود.
ارتفاع این روستا از سطح دریا در حدود ۲۳۳۰ متر است و تحت تأثیر اقلیم معتدل کوهستانی، آب‌وهوای مطبوع و دلپذیری در بهار و تابستان دارد. زمستان‌های این روستا سرد و طولانی است.
رودخانه دائمی ده بالا، از میان روستا عبور می‌کند و موجبات سرسبزی و طراوت روستا را فراهم آورده است.
روستای ده بالا از روستاهای قدیمی و تاریخی شهرستان تفت به شمار می‌آید. آثار به جام مانده از دوره‌های مختلف تاریخی مانند حسینیه، مسجد جامع روستا و قدمگاه باغستان، واجد اهمیت تاریخی و گردشگری هستند.
مردم روستای ده بالا به زبان فارسی با گویش یزدی سخن می‌گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
روستای ده بالا در محدوده کوهستانی شهرستان تفت استقراریافته و بافت مسکونی متراکمی و متمرکزی دارد. این روستا دارای دو بافت قدیمی و جدید است؛اکثر خانه‌های بافت قدیمی این روستا با استفاده از خشت و گل ساخته‌شده‌اند. خانه‌های بافت جدید، روستا اکثراً نوساز و ویلایی هستند.
اغلب ویلاهای این روستا، به مردم شهر یزد تعلق دارند که در فصول بهار و تابستان، در این روستا اقامت می‌کنند.
مصالح به‌کاررفته در ساخت خانه‌های جدید روستا از لاشه‌سنگ، آجر، آهن، سیمان، گچ و مانند این‌ها است. سقف اغلب خانه‌های روستا شیروانی است. روستای ده بالا در میان باغات انبوه و گسترده محصورشده و کوچه‌های پهن با دسترسی آسان دارد.
روستای ده بالا، از روستاهای ییلاقی و خوش آب‌وهوای شهرستان تفت به شمار می‌رود. چشم‌انداز کوهستانی روستا، ییلاقات خرم و گسترده، باغات انبوه و مصفای گردو، بادام، سیب و دیگر میوه‌ها، همراه با چشم‌اندازهای دشت‌های وسیع و سرسبز و انواع گلستان‌های زیبای گل سرخ (محمدی) جذابیت‌های ویژه‌ای به آن بخشیده‌اند. ترکیب زیبای رنگ‌های دلربا و عطرهای فرح‌بخش، جذابیت‌های طبیعی روستای ده بالا را دوچندان کرده است.
حواشی قنات پر آب شروین از دیگر مکان‌های زیبا و تفرجگاهی روستا است. آب موردنیاز زراعت و باغداری روستا از نقاط شروین تأمین می‌شود. از این قنات، نهرهای فراوانی به‌سوی باغات روستا جاری است که باعث سرسبزی باغات و کوچه‌های باغ‌های روستا شده‌اند. در مراتع روستا، انواع گل‌ها و گیاهان دارویی و خوراکی مانند گل بنفشه وحشی، گل زنبق، گل محمدی، آلاله وحشی، گل نسترن صورتی، گل ختمی، استوخودوس، آویشن، شکرتیغال، گلپر، انغوزه، دم اسبی، پرسیاوشان و گون می‌رویند.
از آثار تاریخی و مذهبی روستای ده بالا می‌توان به مسجد جامع، زینبیه، حسینیه و قدمگاه باغستان اشاره نمود.
